KONTRASTY

Czym są środki kontrastujące? Do czego je wykorzystujemy? Czy środki kontrastujące są niebezpieczne? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w tym wpisie.

Środek kontrastujący/cieniujący, czyli kontrast jest to substancja, która pozwala uwidocznić w badaniach interesujące nas struktury anatomiczne. Kontrasty wykorzystuje się w rentgenodiagnostyce, rezonansie magnetycznym, a nawet w USG. W zależności od badania wyróżnia się kilka rodzajów środków cieniujących.

                              I.            W rentgenodiagnostyce

Środki cieniujące to substancje pochłaniające promieniowanie rentgenowskie bardziej lub mniej niż otaczające tkanki ciała. Na tej podstawie środki cieniujące dzieli się na: pozytywne i negatywne.

A.   Środki cieniujące negatywne – niski współczynnik pochłaniania promieniowania, są to gazy, główne zastosowanie: dwukontrastowe badanie przewodu pokarmowego, najczęściej jest to powietrze lub dwutlenek węgla

B.   Środki cieniujące pozytywne – bardziej pochłaniają promieniowanie niż tkanki ciała, tworzą je bar i jod oraz inne pierwiastki o wysokich liczbach atomowych i wysokim współczynniku pochłaniania, środki cieniujące pozytywnie można podzielić na: rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie

a.       Nierozpuszczalne w wodzie – siarczan barytu – stosowany do badań przewodu pokarmowego, podawany w postaci zawiesiny, do badań jednokontrastowych zawiesina jest mało gęsta natomiast w badaniach dwukontrastowych jest gęstsza

b.      Rozpuszczalne w wodzie – ze względu na sposób wydzielania dzieli się je na: hepatotropowe i urotropowe

- Hepatotropowe – dzięki powinowactwu do wątroby ulegają wydzielaniu do żółci, są stosowane sporadycznie, podawane dożylnie lub doustnie

-  Urotropowe – podawane śródnaczyniowo, wykorzystywane w tk, urografii i angiografii, wydalane przez nerki, używane do badań układu moczowego

                           II.            W rezonansie magnetycznym

Poprawiają dokładność badania dzięki zwiększeniu kontrastu obrazu w wyniku miejscowych zmian intensywności sygnału. Wyróżnia się środki cieniujące wpływające na relaksację T1 (środki kontrastowe dodatnie – pozytywne) i relaksację T2 (środki kontrastujące ujemne – negatywne). Pozytywne – zwiększenie intensywności sygnału w obrazach T1 – zależnych. Negatywne – skrócenie i obniżenie sygnału. Środki kontrastujące dzieli duża lub bardzo duża podatność magnetyczna. 

a. Paramagnetyki – skracają czas relaksacji T1, są to dodatnie środki kontrastujące, w miejscu ich gromadzenia widoczne jest wzmocnienie sygnału w obrazie T1 – zależnym, wykonywane na bazie gadolinu

b.  Superparamagnetyki – ujemne środki kontrastujące wykorzystujące osłabienie intensywności sygnału wywołane skróceniem czasu relaksacji T2, najczęściej są to małe cząsteczki ferromagnetyków (żelazo z dekstranem)

                        III.            W USG

Ultrasonograficzne środki kontrastujące (echowzmacniacze) poprawiają jakość diagnostyczną badania USG powodując wzmocnienie odbicia fali ultradźwiękowej. Są to mikropęcherzyki powietrza lub gazów o dużej masie cząsteczkowej. Środki kontrastujące w USG są w postaci sproszkowanej mieszane z roztworem NaCl.

Środki kontrastujące nie są całkowicie bezpieczne dla naszego organizmu. Mogą wywoływać reakcje niepożądane. Reakcje niepożądane można podzielić na:

1. lekkie - uderzenia gorąca, nudności, wymioty, świąd, pokrzywka o umiarkowanym nasileniu, ból ramienia
2. umiarkowane - bardziej nasilona pokrzywka, obrzęk twarzy, niedociśnienie tętnicze, skurcz oskrzeli
3. ciężkie - wstrząs, obrzęk krtani, drgawki, zatrzymanie oddechu i krążenia

Reakcje niepożądane występują w odpowiedzi na właściwości kontrastu:

Właściwości kontrastu	Reakcja
reakcje niepożądane wynikające z właściwości fizykochemicznych i zastosowanej dawki	uderzenia gorąca, ból, rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia tętniczego
reakcje niezależne od dawki i stężenia	nudności, wymioty, reakcje anafilaktyczne (pokrzywka, skurcz oskrzeli, skurcz krtani)
lepkość kontrastu	ból związany z podawaniem kontrastu
większa osmolarność kontrastu = więcej wody przechodzi z tkanek do roztworu = wyższe ciśnienie osmotyczne = gorsza tolerancja kontrastu	uderzenia gorąca, dyskomfort
działanie chemotoksyczne = uwalnienie histaminy z mastocytów	reakcje anafilaktyczne